Se mo permitides quixera aproveitar, antes do artigo, para desexar un feliz ano 2023, desexar que sexa un ano para recuperar a paz nos países en conflito, desexar que remate calquera tipo de violencia, desexar cordura aos que nos gobernan, desexar que algo que é básico e elemental en toda sociedade impere para sempre, pois con el solucionaríanse a maioría dos problemas e estou a falar do “respecto”, algo que os nosos maiores trataron de inculcarnos dende que éramos nenos e algo do que adoece a nosa sociedade. Feliz Ano 2023!

E rematamos hoxe co apartado dos cruceiros incompletos e ímonos trasladar ao lugar do Caneiro, onde ao pé da súa Igrexa atopámonos con este curioso exemplar.

CRUCEIRO DO CANEIRO-IGREXA

Localización:
No fronte da Igrexa do Caneiro e preto da pista atópase este exemplar de cruceiro, concretamente no campeiro que conforma o adro da Igrexa.

Plataforma:
A plataforma está composta de dúas gradas visibles, aínda que unha terceira e que faría de soleira podería atoparse debaixo da herba que hai no lugar, pois pola cara que dá a Igrexa pódese observar algún resto de pedra.
As gradas son de cachotería de ollo de sapo e obsérvase deterioro nelas. Na superior e baixo o pedestal unha soa pedra de base cadrada na que encaixa o pedestal.

Pedestal:
Tanto o pedestal coma varal, capitel e cruz son de granito. É de base cadrada e prismática, con escocia moi pronunciada nas súas catro caras e logo outra vez prismática cadrada con chafrán.

Varal:
De sección cadrada con con chafrán nas arestas. É un varal alto e groso, máis ancho na base e estreita á medida que ascende.
Tanto no pedestal coma no varal non se observa inscrición ningunha a simple vista, aínda que está cuberto polo mofo, máis no fronte que dá á pista e que sería a cara onde podería levalas.

Capitel:
O capitel é tronco-piramidal cadrado, invertido e “escalonado”. Raro exemplar no noso Concello é, á vez, fermoso no seu conxunto, aínda que sobrio. Enriba do varal, no encaixe de ambos, sobresae unha moldura tamén cadrada e ancha.

Cruz:
É de sección cadrada tamén, alta e rexia. Tanto no anverso coma no reverso leva círculos en relevo e que van diminuíndo en tamaño cara o centro da mesma, onde hai un círculo un pouco máis grande. O brazo vertical leva seis círculos sen contar o central, e van de abaixo a arriba, de menor a maior tamaño e logo de maior a menor na parte inferior.

É un cruceiro sen inscricións, coma xa comentei, e sen imaxes; mais non deixa de ser un fermoso exemplar rexio e forte, agás na súa base, as gradas. Non estaría demais anotalo dentro daqueles que precisan restauración para que non acabe caendo e rompendo.

Texto e foto aportados por Xose María López Ferro, Cronista Oficial do Concello de As Pontes e director do Museo Etnográfico Monte Caxado, a quen agradecemos a súa colaboración.

Estamos a rematar cos cruceiros incompletos e ímonos hoxe a terras de San Pedro de Eume para atoparnos cun vello cruceiro que durante un tempo estivo case que desaparecido, só asomaba a cruz nun campeiro. No ano 1992, nun suplemento do sábado do xornal A Voz de Galicia, nunha serie dedicada aos cruceiros, aparecer referenciado este cruceiro por D. José María Laredo Verdejo e, máis tarde, recollida esta referencia por D. Juan José Brugoa Fernández, na revista ABRENTE, no artigo “ARTE POPULAR. CRUCEIROS DEL MUNICIPIO DE AS PONTES DE GARCÍA RODRÍGUEZ (A CORUÑA)”; onde nos di que por aquel entón so aparecía visible no campeiro da festa deste lugar a cruz con algunhas imaxes.

Posteriormente foi rehabilitada, aínda que non no seu xeito orixinal, pois faltarían varías partes, e hoxe temos a cruz sobre un pequeno fuste ou varal que vai apoiado nunha base, dando lugar ao:

CRUCEIRO NO CAMPO DA FESTA DE SAN PEDRO DE EUME

Localización:
No campo da festa de San Pedro do Eume e a carón dun cruce de camiños e próxima á Igrexa parroquial.

Gradas:
Non ten

Pedestal:
Vai apoiado o pequeno varal sobre un pedestal que fai de base. Este é de xeito redondo, semellando a pedra dun muíño. Este vai introducido na terra, sendo visible só uns dez centímetros por riba do nivel do chan.

Varal ou Fuste:
É de sección octogonal, rexia e curta. Semella que só aproveitaron algo menos da metade do que sería a lonxitude total do varal.

Capitel:
Non ten

Cruz:
A cruz latina é de sección cuadrangular e de formas bastas. Os extremos dos brazos están algo traballados Na súa base leva un ensanchamento prismático, posiblemente para introducila no capitel ou -tamén puidera ser- a xeito de capitel, de sección hexagonal.

A Cruz anverso, O Cristo:
A imaxe do Cristo non está moi traballada, sinxela e case que esquemática. A imaxe vai pegada á cruz. Non leva o letreiro superior de INRI. Os brazos abertos, rectos e sen detalles. As mans abertas, sen cravos. Pano de pureza moi caído ou baixo e moi estreito. As pernas rectas e cunha lixeira rotación nos pés que van montados. Practicamente en toda a imaxe non hai detalles e é toda ela moi esquemática.

A Cruz reverso, A Virxe:
Ao igual que a imaxe do Cristo, amosa unha imaxe esquemática, sinxela e pouco traballada.
É de talla máis curta co Cristo, aínda que situada a mesma altura. En posición orante e vestida cun manto dende a testa aos pés, que sobresaen por debaixo.

Na parte alta do ensanchamento da cruz, baixo os pés do Crucificado, pode lerse a palabra PAX. A pedra empregada é granito en todas as súas partes.

Pola súa feitura, ben puidera de tratarse dun vello exemplar de cruceiro. Esta é unha das parroquias pouco estudadas no relativo ao seu patrimonio.

Texto e foto aportados por Xose María López Ferro, Cronista Oficial do Concello de As Pontes e director do Museo Etnográfico Monte Caxado, a quen agradecemos a súa colaboración.

Pasamos á parroquia do Freixo, unha das que máis grandes das Pontes e que conta cun fermoso patrimonio, ás veces, non moi estudado. Hoxe imos ver un vello cruceiro que está situado a carón da escola do Freixo


CRUCEIRO O FREIXO-ESCOLA:

Exemplar de cruceiro de formas antigas, de finais do século XVIII (1783). As proporcións do varal e da cruz son pequenas e se lle engadimos que carece de capitel, a impresión que dá é que é un cruceiro pequeno.

Localización:
Ao carón da escola, ao lado esquerdo da mesma ollando de fronte, e pegado á pista. Non dista moito do outro cruceiro (O Freixo-Igrexa).

Plataforma:
De forma cuadrangular, dúas gradas, a inferior de grosor o dobre ca superior.
O material é de laxas de ollo de sapo, colocadas a xeito de manpostería.

Pedestal:
É circular, con remate moldurado e baixo. Leva unha ampla molduración de toro e escocia a xeito de base ática.

Varal:
É un fuste ou varal curto, de sección octogonal, con arranque cadrado e final cadrado (aínda que en maior tramo que no inferior ou arranque). No final superior leva unha inscrición que se le con dificultade e di (o lexible):

ESTECA
LVARIOL
OHIZOD
OMAN
ARE
ESANJU

No outro lateral, aínda máis deteriorado e que completaba a inscrición, atopamos a data de 1783, ben lexible.
RJO
???
???
AÑO DE
1783
Non está de todo lexible, hai letras que non se len.

Nota: A familia Sanjurjo de Montenegro ten relación con esta igrexa do Freixo, posiblemente as últimas letras SANJU… do varal se refiran a algún Sanjurjo, que o mandaría erixir. Tamén dá a sensación que nalgún momento perdeu o capitel, pois a parte inferior da cruz e a superior do varal irían nel, hoxe substituído polas grampas..

Capitel:
O capitel é inexistente ou se estragou. A base da cruz está unida cunhas grampas de ferro ao varal.


Cruz:
A Cruz é pequena e de forma grega (brazos iguais) e de sección octogonal ao igual co varal. Ten os extremos lixeiramente bifurcados. O remate dos mesmos é a xeito florenzado con botón central esaxerado, case unha bola.

Cruz reverso, O Cristo:
É un Cristo pequeno e desproporcionado, pegado á cruz. Ten a testa inclinada cara á dereita, con ampla melena. Os ollos pechados e grandes. Pano de pureza suxeito con cordón e anoado á dereita. Os brazos son longos e desproporcionados con respecto ao resto do corpo; coas mans abertas e un cravo en cadansúa e outro nos pés. O pé dereito sobre o esquerdo e apoiados nunha caveira, a xeito de peaña (símbolo do triunfo sobre o pecado).
Non leva coroa de espiñas, nin letreiro ou carteleira de INRI.

Cruz anverso, A Virxe:
A imaxe da Virxe é unha Dolorosa, de tamaño pequeno e sinxela. Vai metida ou acubillada nun fornelo, capela ou “hornacina” tamén pequena. Leva coroa grande e un manto. As mans cruzadas sobre do peito.

Texto e foto aportados por Xose María López Ferro, Cronista Oficial do Concello de As Pontes e director do Museo Etnográfico Monte Caxado, a quen agradecemos a súa colaboración.