Saímos da Vila e imos polas nosas parroquias para seguir atopándonos con máis exemplos de cruces riscadas, neste caso ao lugar de Suarmida en Somede.
CRUCES RISCADAS NA CASA DOS DE SINDO, NO LUGAR DE SUARMIDA (SOMEDE)
En Somede hai uns lugares que comezan con Sua…, como son Suarriba, Suaermida…, que dan pé a pensar que tamén Soamede ou Somede veña de Suamede.
No lugar de Suaermida, nome que parece facer referencia a unha anterior existencia dunha “ermida”, atopámonos cunha casa con moitos anos de existencia (os seus moradores calculábanlle máis de douscentos anos) e con moitas modificacións, chamada a casa “dos de Sindo”. O home maior da mesma é de orixe luso e leva o apelido “Almeida”. Na porta de dita casa e na parte que corresponde á xamba esquerda (segundo se entra) ten unha pedra cunha cruz, uns signos e números riscados. Debaixo deles, Francisco, un fillo do dono da casa, riscou hai anos as súas iniciais e engadiulle ao remate delas unha cruz máis pequena:
F . A . N +
As iniciais corresponden a Francisco Almeida Novo.
De destacar son dous aspectos: Primeiramente a cruz riscada, pois enriba dela leva tres raíñas, unha como prolongación do brazo pequeno e outras dúas do mesmo tamaño á anterior e oblícuas a ela. Segundo, dous signos semellantes a unhas PP seguidos de 5 e 2. Pola miña parte tratei de identificar estes signos con números sen logralo; o que está máis preto do 5 puidera ser un nove trocado de lado, é dicir, mirando para a dereita. Mais o primeiro non pecha como unha P ou un ), senón que está aberto a xeito dun mango de bastón e na súa parte baixa, ao remate da raía vertical, ten unha horizontal (-) ben pronunciada. Se cadra, e relacionando o nome do lugar coa casa e a pedra, esta era a situación primitiva da ermida.
Texto e foto aportados por Xose María López Ferro, Cronista Oficial do Concello de As Pontes e director do Museo Etnográfico Monte Caxado, a quen agradecemos a súa colaboración.
De cando en vez, seguen a aparecer novas cruces na nosa Vila e que estaban agachadas baixo o recebo, coma é a deste caso que nos ocupa. É un exemplo do moito patrimonio que aínda nos queda por descubrir. Neste caso apareceu cando se procedía ao picado do recebo dunha casa que se ía a restaurar para a Asociación de Veciños de Lembranza da Vila.
CRUZ NA CASA Nº 3 DA VILA
Na casa Nº 3 da Vila, cando se procedía ao seu picado do recebo de cemento para a súa posterior restauración, aparece no lintel da porta este exemplar de cruz riscada.
O que podemos dicir dela é que parece unha cruz treboada é, ao mesmo tempo, de calvario. As cruces de calvario hai moitas nas casas reitorais, o que leva a pensar que no pasado, esta casa ben puido ser a casa do crego da Vila.
A reitoral actual é posterior, cousa que é sabido. O que non se sabe é cal era antes.
Ademais hai que engadir que a casa que hai ao seu carón, a nº 1 (coñecida pola casa das de Román), no seu tempo foi concello, cárcere e xulgado, polo que moi ben a reitoral puidera estar ao seu lado.
Como dicía é unha cruz de brazos iguais, agás o vertical inferior que entra no calvario. Polo tanto é unha cruz grega trevoada e de calvario. Sendo deste tipo única na zona.
O tamaño é duns 30 a 35cm. nos dous sentidos. Como o recebo foi picado, aprécianse as picadas na pedra.
Esta casa estaba a ser restaurada polo Concello para a Asociación de Lembranza da Vila, mais por mor de desprazarse unha das súas paredes, houbo que parar a obra e agora está pendente da súa restauración. É de supoñer que tanto a cruz coma a porta do balcón (semella medieval) sexan conservadas na nova edificación.
Texto e foto aportados por Xose María López Ferro, Cronista Oficial do Concello de As Pontes e director do Museo Etnográfico Monte Caxado, a quen agradecemos a súa colaboración.
E seguimos na Vila e seguimos atopándonos con cruces riscadas nas súas pedras, como símbolo de protección para a casa e os seus moradores. Neste caso é un exemplo dunha cruz moi pequena, que pasa desapercibida se un non se fixa nela. Supoño que aínda pode haber moitas máis gravadas nas pedras das casas, mais a erosión ou estar situadas en lugares fóra da vista dificultan o dar con elas. Asemade, un pode pensar que por ser tan pequenas non son importantes, mais si o son, xa que son a manifestación dunha época e un exemplo do noso patrimonio pétreo.
CRUZ RISCADA NA CASA DO Nº 22 DA RÚA SAN XOÁN
No número 22 da rúa San Xoán, no grupo de casas do fondo da mesma rúa (ollando cara o río) , atopámonos cunha casa pequena (estreita) que nunha das xanelas da porta ten unha pequena cruz riscada.
Trátase dunha pequeniña cruz riscada e moi gastada polo paso do tempo que pode pasar desapercibida se un non se fixa nela. É unha cruz de tipo latina, brazos iguais, situada na xamba da dereita (ollando a porta de fronte), situada na pedra que coincide co puxigo, aproximadamente.
Como podemos ver na Vila é unha zoa onde se concentra gran cantidade e variedade de cruces. Posiblemente haxa máis, aínda que ocultas polo recebo ou gastadas polo paso do tempo.
Texto e foto aportados por Xose María López Ferro, Cronista Oficial do Concello de As Pontes e director do Museo Etnográfico Monte Caxado, a quen agradecemos a súa colaboración.
Hoxe imos ver outros dous exemplares de cruz riscada existentes nunha parede dunha casa que dá á rúa San Xoán. Esta casa, aínda que restaurada recentemente, respectouse estas pedras que amosan estas cruces no seu lugar orixinal e, deste xeito, pódense ver na actualidade e non se perderon como si aconteceu noutros casos de restauracións de casas. Unha é máis grande e máis fondamente gravada, a outra, máis superficial e máis pequena.
CRUCES RISCADAS NUNHA CASA DA RÚA SAN XOÁN
Atopámonos con dúas cruces riscadas nesta casa. Unha de tamaño bastante grande e situada mesmo onde comeza a rúa San Xoán, na parte dereita da mesma; está feita na xamba esquerda da fiestra ou bufarda.
Ten o trazo moi marcado na pedra, polo que se conserva bastante ben. É unha cruz potenzada nos catro brazos. Debaixo do inferior leva unha raia horizontal tamén marcada, coma se estivese elevada nela.
A carón da bufarda atópase unha pedra cunha data gravada, 1972, descoñecendo se ten relación unha coa outra.
O curioso neste caso é que vai na xamba e non no dintel da ventá.
A rúa San Xoán está moi elevada respecto ao seu nivel orixinario, polo que a bufarda está a pouca altura do chan, sobre un metro sesenta centímetros.
E outra a uns metros da anterior e de tamaño máis pequeno. Está lixeiramente inclinada e os brazos horizontais non son rectos, están ondulados. Baixo o vertical inferior está potenzada.
Por riba da mesma aparecen letras riscadas na pedra de difícil lectura.
Texto e foto aportados por Xose María López Ferro, Cronista Oficial do Concello de As Pontes e director do Museo Etnográfico Monte Caxado, a quen agradecemos a súa colaboración.
Los evangelios de Mateo, Marcos y Lucas concuerdan al relatar el episodio de la Transfiguración de Jesús. En este acontecimiento vemos la respuesta que el Señor dio a sus discípulos cuando estos manifestaron incomprensión hacia Él. De hecho, poco tiempo antes se había producido un auténtico enfrentamiento entre el Maestro y Simón Pedro, quien, tras profesar su fe en Jesús como el Cristo, el Hijo de Dios, rechazó su anuncio de la pasión y de la cruz. Jesús lo reprendió enérgicamente: «¡Retírate, ve detrás de mí, Satanás! Tú eres para mí un obstáculo, porque tus pensamientos no son los de Dios, sino los de los hombres» (Mt 16,23). Y «seis días después, Jesús tomó a Pedro, a Santiago y a su hermano Juan, y los llevó aparte a un monte elevado» (Mt 17,1).
El evangelio de la Transfiguración se proclama cada año en el segundo domingo de Cuaresma. En efecto, en este tiempo litúrgico el Señor nos toma consigo y nos lleva a un lugar apartado. Aun cuando nuestros compromisos diarios nos obliguen a permanecer allí donde nos encontramos habitualmente, viviendo una cotidianidad a menudo repetitiva y a veces aburrida, en Cuaresma se nos invita a “subir a un monte elevado” junto con Jesús, para vivir con el Pueblo santo de Dios una experiencia particular de ascesis.
La ascesis cuaresmal es un compromiso, animado siempre por la gracia, para superar nuestras faltas de fe y nuestras resistencias a seguir a Jesús en el camino de la cruz. Era precisamente lo que necesitaban Pedro y los demás discípulos. Para profundizar nuestro conocimiento del Maestro, para comprender y acoger plenamente el misterio de la salvación divina, realizada en el don total de sí por amor, debemos dejarnos conducir por Él a un lugar desierto y elevado, distanciándonos de las mediocridades y de las vanidades. Es necesario ponerse en camino, un camino cuesta arriba, que requiere esfuerzo, sacrificio y concentración, como una excursión por la montaña. Estos requisitos también son importantes para el camino sinodal que, como Iglesia, nos hemos comprometido a realizar. Nos hará bien reflexionar sobre esta relación que existe entre la ascesis cuaresmal y la experiencia sinodal.
En el “retiro” en el monte Tabor, Jesús llevó consigo a tres discípulos, elegidos para ser testigos de un acontecimiento único. Quiso que esa experiencia de gracia no fuera solitaria, sino compartida, como lo es, al fin y al cabo, toda nuestra vida de fe. A Jesús hemos de seguirlo juntos. Y juntos, como Iglesia peregrina en el tiempo, vivimos el año litúrgico y, en él, la Cuaresma, caminando con los que el Señor ha puesto a nuestro lado como compañeros de viaje. Análogamente al ascenso de Jesús y sus discípulos al monte Tabor, podemos afirmar que nuestro camino cuaresmal es “sinodal”, porque lo hacemos juntos por la misma senda, discípulos del único Maestro. Sabemos, de hecho, que Él mismo es el Camino y, por eso, tanto en el itinerario litúrgico como en el del Sínodo, la Iglesia no hace sino entrar cada vez más plena y profundamente en el misterio de Cristo Salvador.
Y llegamos al momento culminante. Dice el Evangelio que Jesús «se transfiguró en presencia de ellos: su rostro resplandecía como el sol y sus vestiduras se volvieron blancas como la luz» (Mt 17,2). Aquí está la “cumbre”, la meta del camino. Al final de la subida, mientras estaban en lo alto del monte con Jesús, a los tres discípulos se les concedió la gracia de verle en su gloria, resplandeciente de luz sobrenatural. Una luz que no procedía del exterior, sino que se irradiaba de Él mismo. La belleza divina de esta visión fue incomparablemente mayor que cualquier esfuerzo que los discípulos hubieran podido hacer para subir al Tabor. Como en cualquier excursión exigente de montaña, a medida que se asciende es necesario mantener la mirada fija en el sendero; pero el maravilloso panorama que se revela al final, sorprende y hace que valga la pena. También el proceso sinodal parece a menudo un camino arduo, lo que a veces nos puede desalentar. Pero lo que nos espera al final es sin duda algo maravilloso y sorprendente, que nos ayudará a comprender mejor la voluntad de Dios y nuestra misión al servicio de su Reino.
La experiencia de los discípulos en el monte Tabor se enriqueció aún más cuando, junto a Jesús transfigurado, aparecieron Moisés y Elías, que personifican respectivamente la Ley y los Profetas (cf. Mt 17,3). La novedad de Cristo es el cumplimiento de la antigua Alianza y de las promesas; es inseparable de la historia de Dios con su pueblo y revela su sentido profundo. De manera similar, el camino sinodal está arraigado en la tradición de la Iglesia y, al mismo tiempo, abierto a la novedad. La tradición es fuente de inspiración para buscar nuevos caminos, evitando las tentaciones opuestas del inmovilismo y de la experimentación improvisada.
El camino ascético cuaresmal, al igual que el sinodal, tiene como meta una transfiguración personal y eclesial. Una transformación que, en ambos casos, halla su modelo en la de Jesús y se realiza mediante la gracia de su misterio pascual. Para que esta transfiguración pueda realizarse en nosotros este año, quisiera proponer dos “caminos” a seguir para ascender junto a Jesús y llegar con Él a la meta.
El primero se refiere al imperativo que Dios Padre dirigió a los discípulos en el Tabor, mientras contemplaban a Jesús transfigurado. La voz que se oyó desde la nube dijo: «Escúchenlo» (Mt 17,5). Por tanto, la primera indicación es muy clara: escuchar a Jesús. La Cuaresma es un tiempo de gracia en la medida en que escuchamos a Aquel que nos habla. ¿Y cómo nos habla? Ante todo, en la Palabra de Dios, que la Iglesia nos ofrece en la liturgia. No dejemos que caiga en saco roto. Si no podemos participar siempre en la Misa, meditemos las lecturas bíblicas de cada día, incluso con la ayuda de internet. Además de hablarnos en las Escrituras, el Señor lo hace a través de nuestros hermanos y hermanas, especialmente en los rostros y en las historias de quienes necesitan ayuda. Pero quisiera añadir también otro aspecto, muy importante en el proceso sinodal: el escuchar a Cristo pasa también por la escucha a nuestros hermanos y hermanas en la Iglesia; esa escucha recíproca que en algunas fases es el objetivo principal, y que, de todos modos, siempre es indispensable en el método y en el estilo de una Iglesia sinodal.
Al escuchar la voz del Padre, «los discípulos cayeron con el rostro en tierra, llenos de temor. Jesús se acercó a ellos y, tocándolos, les dijo: “Levántense, no tengan miedo”. Cuando alzaron los ojos, no vieron a nadie más que a Jesús solo» (Mt 17,6-8). He aquí la segunda indicación para esta Cuaresma: no refugiarse en una religiosidad hecha de acontecimientos extraordinarios, de experiencias sugestivas, por miedo a afrontar la realidad con sus fatigas cotidianas, sus dificultades y sus contradicciones. La luz que Jesús muestra a los discípulos es un adelanto de la gloria pascual y hacia ella debemos ir, siguiéndolo “a Él solo”. La Cuaresma está orientada a la Pascua. El “retiro” no es un fin en sí mismo, sino que nos prepara para vivir la pasión y la cruz con fe, esperanza y amor, para llegar a la resurrección. De igual modo, el camino sinodal no debe hacernos creer en la ilusión de que hemos llegado cuando Dios nos concede la gracia de algunas experiencias fuertes de comunión. También allí el Señor nos repite: «Levántense, no tengan miedo». Bajemos a la llanura y que la gracia que hemos experimentado nos sostenga para ser artesanos de la sinodalidad en la vida ordinaria de nuestras comunidades.
Queridos hermanos y hermanas, que el Espíritu Santo nos anime durante esta Cuaresma en nuestra escalada con Jesús, para que experimentemos su resplandor divino y así, fortalecidos en la fe, prosigamos juntos el camino con Él, gloria de su pueblo y luz de las naciones.
Roma, San Juan de Letrán, 25 de enero de 2023, Fiesta de la Conversión de san Pablo
Mensaje del Papa Francisco con motivo de la Cuaresma 2023
Con el Miércoles de Ceniza comenzamos una nueva Cuaresma. Dejamos atrás nuestras máscaras y disfraces para introducirnos en nuestra propia interioridad y reconocer nuestro propio armazón interior, nuestra vocación y nuestro ser. La Iglesia nos invita a este ejercicio complejo y difícil, pero que siempre ha de ser permanente y necesario para crecer y vivir sostenidos por un horizonte. Es más fácil cuidar la exterioridad, alimentar nuestros disfraces… es más complejo chequearnos y cuidar lo que permanece y lo importante.
Un año más se nos invita a ponernos en camino: la Cuaresma es un itinerario, un viaje, una peregrinación que, aunque la realizamos todos los años, siempre es nueva y distinta porque siempre es diferente la vida que disfrutamos. Un viaje que tiene una meta: la Pascua, es decir, la vida que Jesús, muerto y resucitado, te quiere regalar y compartir contigo. Es la vida que te entregó en tu bautismo, pero que acogemos nueva y agradecidamente cada año al renovarlo y actualizarlo. El fin de la Cuaresma es renovarnos, re-ilusionarnos, rejuvenecer, reorientarnos. Eso es la conversión. Y todo eso se nos regala si nos dejamos tocar por Jesús, llenarnos de él y de su vida. La Cuaresma solo tiene sentido si queremos encontrarnos con Jesús, si le vamos a permitir que entre más en nuestra vida, si le vamos a dejar que sea el que oriente nuestra existencia y lleve el timón de nuestra frágil barca, si deseamos conocerlo y seguirlo.
Y para ello, en este viaje se nos invita a salir. Es paradójico que nos guste tanto viajar pero que nos cueste tanto salir de nosotros mismos, de nuestra comodidad, de nuestras seguridades, de nuestras costumbres y prejuicios. Vivimos muy acomodados en nuestra zona de confort que nos impide disfrutar de otros horizontes y posibilidades que Dios ha pensado para tu vida. El miedo nos atenaza en nuestros viejos esquemas.
Y es un viaje en el que se nos invita a salir con Jesús a un lugar apartado pero que nunca es solitario. La experiencia de fe siempre es experiencia eclesial y, por tanto, experiencia comunitaria, compartida, de familia. A Jesús hemos de seguirlo juntos. Por eso, iniciamos hoy comunitariamente este camino con la imposición de cenizas y lo concluiremos juntos también en la Vigilia Pascual, renovando comunitariamente la fe que hemos avivado y descubierto. La Cuaresma es tiempo para profundizar en nuestra pertenencia eclesial.
Y para este viaje, la experiencia y tradición de la Iglesia nos plantea tres aspectos que hemos de cuidar si queremos alcanzar confiadamente la meta. En primer lugar, laoración: se trata de ponernos en actitud de escucha de Jesús. La oración es siempre diálogo, acogida, encuentro. La oración es la que nos permite entrar en nuestra intimidad y descubrir también la intimidad de Dios y sus planes amorosos para con nosotros. Descubramos la belleza de la oración personal y compartida en la liturgia de la Iglesia. Aprovechemos las oportunidades que se nos ofrecen en nuestra Iglesia diocesana: las capillas de adoración permanente en las monjas Esclavas de Ferrol o en las Clarisas de Ribadeo; los retiros diocesanos que se ofrecerán; las iniciativas parroquiales; la soledad de nuestras capillas, de nuestros paisajes, de nuestras casas… Escuchemos la voz del Señor en el silencio orante de la Palabra.
En segundo lugar, la limosna: no se trata tanto de ofrecer un dinero cuanto de escuchar la voz de los hermanos, especialmente de los más necesitados. En una sociedad donde hemos perdido la capacidad de encuentro, de religarnos, la limosna trata de vincularnos con los otros, sobre todo con los más vulnerables. El tiempo de Cuaresma es propicio para cultivar más la caridad, el voluntariado en Cáritas y otras organizaciones, el acompañamiento de los más frágiles, enfermos y mayores… La caridad es la que nos capacita para descubrir el amor del que hemos nacido, para el que estamos hechos y que vamos a festejar en la Pascua.
Por último, no nos debe de faltar el ayuno: ayuno es renunciar a lo que nos sobra y nos impide caminar más ligeros, yendo así con menos mochila y equipaje. Es decir “no” a lo que no nos deja ser más amigos de Jesús, más hermanos de las personas con las que convivimos, más felices y libres. El ayuno es el que nos permite caminar libremente, sin ataduras de ningún tipo. Analicemos nuestras esclavitudes y renunciemos a ellas para disfrutar de la auténtica libertad.
Os deseo un feliz viaje, especialmente a vosotros cofrades de nuestra Iglesia diocesana. ¡Cuánto amor ponéis en los desfiles procesionales, en la música, en el cuidado de los tronos, en la belleza de las expresiones exteriores! La mejor preparación es que sean expresión de esa vida nueva con la que Dios quiere llenar vuestro interior. A todos, feliz y santa Cuaresma.
E sen saír da Vila imos ver hoxe outro exemplo de cruz riscada. O exemplar de hoxe é dos casos de boa conservación e que se le moi ben o contido da frase enteira, está ben riscada e traballada. Pertence ao ano 1802, isto é, inicios do século XIX e é un exemplo de cruz de calvario. Podémola atopar na rúa San Xoán, e se nos metemos polo calexón que vai dende a Rúa Real á de San Xoán, xusto na esquina da esquerda.
CRUZ RISCADA NA RÚA SAN XOÁN
Esta cruz, dentro das riscadas é especial pois vai sobre un triángulo. O triángulo no Cristianismo representa á Trindade, neste caso tamén pode representar o monte e enriba a cruz.
É unha cruz grande (dentro das riscadas), ben traballada e con profundidade, con remates potenzados (no debuxo non se aprecia que estean potenzados, por estar feito a ordenador) e acompañada dos datos dos donos da casa e o ano no que foi feita. As letras tamén están ben traballadas, ben feitas e coa mesma profundidade. A inscrición é a seguinte:
O contido é doado de ler: ME YZO MATYAS DE SOTO I SV MVGER YSABEL GONZALES (ME HIZO MATÍAS DE SOTO Y SU MUJER ISABEL GONZÁLEZ).
As letras: AÑO / DE 1 / 802 van separadas das outras por unha liña vertical.
Esta cruz coa inscrición está situada no que noutrora fora o lintel da porta da entrada e hoxe é o dunha fiestra, no que parece ser unha pedra de toelo ou pedra de serpentina.
Texto e foto aportados por Xose María López Ferro, Cronista Oficial do Concello de As Pontes e director do Museo Etnográfico Monte Caxado, a quen agradecemos a súa colaboración.
Desde la UPA de As Pontes nos sumamos a las muestras de apoyo a la causa de Canonización de Ignacio Echevarría y pedimos la colaboración ciudadana, que con vuestros testimonios podéis ayudar para que así sea.
El mensaje que nos traslada Joaquín Echevarria, padre de Ignacio es el siguiente:
Estamos recabando testimonios para la causa de Canonización de Ignacio, detallo aquí como se pueden hacer. Hola, para dar testimonio sobre Ignacio hay dos tipos de testimonios, el propio de los que lo conocieron y ayudarán a definir su perfil de vida y de conducta para que arzobispado decida si tuvo una vida cristiana que le permita poder entrar en la vía de la Canonización
Por otro lado, hay otro tipo de testimonio que son los de los que consideran que lo que hizo fue una obra de Bondad, es decir, que fue ejemplar por sus valores e incluso los que Se Encomienda A Ignacio para pedirle que interceda por ellos anteriores y les conceda los favores que necesita. Para ello habría que enviar un testimonio escrito o impreso, con nombre apellidos y DNI de la persona que testifica y firma autógrafa. Ese papel se puede fotografiar o escanear y enviar a la siguiente dirección. postulacionignacioecheverria@gmail.com
Si tienes alguna duda, y quieres hacer un Testimonio, no dejes de preguntarme, por si no queda claro lo que he expuesto. Te pediría que si puedes lo divulgues para conseguir los máximos testimonios posibles.
Imos hoxe con dúas cruces riscadas que ,como dicía no artigo anterior, ao tirar as casas desaparecían, pois xa non están porque no seu lugar hai unha casa nova.
Estaba na Vila, concretamente na rúa da Igrexa. As fotos son a testemuña da súa existencia no pasado.
CRUZ RISCADA NA RÚA DA IGREXA Nº 23
Trátase nesta ocasión dunhas pequenas cruces riscadas, algo fonda a máis grande, e a outra menos profunda e parece que vai situada enriba dunhas inicias que non se aprecian ben e están nunha das pedras laterais da porta de poxigo que dá acceso á casa.
A máis grande é unha cruz grega de brazos practicamente iguais, posiblemente non moi antiga pola profundidade da mesma. Pertence a unha casa non habitada e, polo tanto, non moi coidada. Debe ser das casas primitivas desta rúa da Igrexa. Na parte baixa ten pedras de cantería, similares á casa veciña, Nº 21. Na parte alta ten algunha pedra de cantería, mais a maioría son de cachotería, mentres ca do lado é de cantería. Semella que o construtor das casa comezou polo número 21 e a pedra só chegou a planta baixa do número 23 e pouco máis, logo a planta alta se completou con cachotería.
A segunda, é un chisco máis pequena ca anterior e menos profunda e vai no medio e enriba do que parecen unhas inicias, posiblemente do dono da casa.
Dende sempre comentouse que moitas das casas desta zona da Vila aproveitaron para a súa construción as pedras do vello castelo existente no noso concello , posiblemente algunhas delas foran empregadas nestas casas.
Texto e foto aportados por Xose María López Ferro, Cronista Oficial do Concello de As Pontes e director do Museo Etnográfico Monte Caxado, a quen agradecemos a súa colaboración.