No ano 1992 D. Enrique publicou un artigo na revista das Festas Patronais, ofrecendo
datos que no artigo anterior non aparecen e outros que sí se repiten. Recollo este artigo
por consideralo máis completo co anterior e polo seu interese.

O SANTUARIO E A ROMARÍA DE SAN VICENTE DE PONTOIBO
Por D. Enrique Rivera Rouco
Cronista Oficial de As Pontes

Malia o ritmo de vida moderna que envolve ó Pobo de As Pontes e o notable número de persoas que acoden de fóra do Barrio, segue mantendo o testemuño de piedade e degoro relixioso e tamén de reunión e convivencia social, baixo a súa expresión festiva e de comunicativa ledicia, entre a xente que a celebra.

Para moitos deles aínda pode ser válida a frase do escritor JOVELLANOS que, no século XVIII, indicaba ó Rei Carlos III no “Informe sobre la ley Agraria”: “…no conocen nuestros
labradores otro placer, otra diversión que sus fiestas y romerías…”

Entre as facetas de relixiosidade tradicional que conserva a participación na Misa da Festa, na procesión, na “imposición do Santo” e na entrega de ofrendas, destacan as esmolas en especie, motivo da subasta ou “poxa” ó remate da procesión, en cumprimento de promesas antes feitas pedíndolle a San Vicente a saúde do gando ou tamén dalgunha persoa enferma, e que consisten en anacos de carne de porco e outros produtos agrarios.

O Santuario de San Vicente é de orixe inmemorial, aínda que a Ermida actual ten estilo neoclásico tanto no retablo como no edificio, que foi reconstruído e ampliado no ano 1847. No entanto a imaxe do Patrón procede de data moi anterior: é unha talla ben lograda, da que non hai constancia da súa adquisición ou doazón. O estilo iconográfico que presenta -ensinando na man o instrumento do martirio (unha cadea)-
sitúa este exemplar dentro da corrente escultórica da Baixa Idade Media (a partir do
século XIII), por iso a imaxe pode ter cincocentos anos.

Esta capela curiosamente está erixida nunha zona onde aparecen restos primitivos doutra civilización; antes de que achaiasen o adro observábanse nel vestixios de enterramentos antigos, os remates de laxas de pedra que configuraban nichos rudimentarios. Nun desmonte feito en anos pasados apareceu o sarcófago que alí se conserva: unha peza perfectamente lograda representando a figura humana no seu interior.

Acerca deste sarcófago había unha crenza de que a auga que sempre ten (procedente da chuvia) permanece alí milagrosamente e é curativa, por iso lavaban nela os ollos ós enfermos da vista.

A situación da ermida nun entorno de enterramentos primitivos revela a súa procedencia paleocristiá, cando as primeiras comunidades cristiás seguían o método de cristianizar os lugares do culto pagán e as súas deidades, situándose no mesmo sitio deles. Así aparecen ao lado dun “castro” e con enterramentos deste tipo moitas igrexas,
como as de Ribadeume, Bermui, Espiñaredo, etc.

As fincas inmediatas á capela de San Vicente, polo sur, teñen desde antigo o nome de “Porto da Vila”, mostra de que noutros tempos houbo por alí un poboado ou “vila”.

Nesa vertente do sur da capela hai un manancial que se chama a “Fonte do Santo”, con auga fresca e sabedora que usan no seu consumo moitos veciños de As Pontes.

Sobre o desenrolo da vida deste Santuario só dispoño dos datos que conserva o Arquivo Parroquial, e que parten do ano 1745. Segundo as partidas dese libro, tiña este Santuario unha vida florecente: era propietario dun grande número de cabezas de gando que tiña “postas” ou alugadas ós veciños (vacas, bois, cabalos, cabras, colmeas, etc.). Os seus produtos, xuntamente co petitorio da Capela, formaban o “cargo” (ou haber) do Santo, que nese ano (1745) deixou un excedente de 977 reais e 12 marabedís.

Corrían cas contas un Mordomo e dous Contadores (baixo a supervisión do Cura) e eran nesa data -respectivamente- Xacinto do Castro, Remigio do Chao e Pedro da Bouza. Tiñan por “descargo” (gastos) os estipendios das funcións patronais, a adquisición de cabezas de gando para alugar e a conservación da Capela.

Continuou con este sistema administrativo ata entrado o noso século, en que desapareceu o aluguer do gando por parte do Santuario; máis, en troques, comezou a potenciarse a concorrencia de ofrendas -ou esmolas- en especie que, ata fai trinta anos, sobraban para costear a festa e conservar a Capela.

Ao incrementarse a cantidade de esmolas destacouse a subasta ou “poxa” que se fixo célebre e singular en toda esta Comarca. Tivo o seu apoxeo polos anos 1940-1960, aproximándose algúns anos aos mil quilos o volume de carne poxada.

Nas últimas décadas foron baixando estas cantidades paralelamente á decadencia do entorno rural, que de cote vai despoboándose. Dirixe a “poxa” D. Salustiano Ameneiro Vázquez con grande humor e divertimento do público. Nos últimos anos puxou uns 250 quilos de carne de porco a 400 pts. o quilo; 8 coellos a 800 pts.; 5 ducias de chourizos a 30 pts. unidade; 5 pares de queixo do pais a 800 pts. a peza; 6 ferrados de trigo a 70 pts. o quilo; 2 ferrados de maínzo a 1.300 pts.; 300 quilos de patacas a 30 pts. quilo; e varias aves, cotizadas segundo especie.

Resulta claro que nos tempos actuais a esmola representa só unha pequena axuda para o custo da festa, cando en datas recentes pasaba de costeala quedando sempre un remanente. Así o constata o derradeiro libro de administración deste Santuario, no que sobresae o incidente do ano 1946: o día 3 de febreiro dese ano, fíxose unha xuntanza xeral do Barrio na casa de D. Andrés Corral Cazás, presidida polo Párroco D. José Río Seijo, con motivo de “normalizar a administración” pois viñan acontecendo abusos, e ditáronse alí as regras para a recadación, inversión, organización da festa, conservación do edificio, etc.

E decidiuse abrir unha cartilla na Caixa de Aforros de As Pontes para depositar os fondos sobrantes. As melloras feitas no Santuario nas últimas décadas foron: o cielorraso, pavimentación, caleados, adquisición de lámpadas, construción dun palco e unha cabana. Recentemente, sen medios, pero co entusiasmo dos veciños, achaiouse o chan, e cubriuse mediante uralita un tramo do adro (136 metros cadrados) onde se oficia a misa o día da festa e ten lugar comodamente a verbena, aparte de servir para as reunións do vecindario. Mesmo así construíuse un muro circundante que protexe e adorna o espazo exterior. En resumo, a romaría de San Vicente de Pontoibo segue sendo unha celebración típica e ó mesmo tempo moderna e alegre, dentro dun barrio entusiasta e acolledor como é Pontoibo

Texto aportado por Xose María Ferro, director do Museo Etnográfico Monte Caxado